Ka
Pa Pumkhat Kan Si Bantuk in…
John 18:22
Caṭialtu: Pastor. Thomas Bawi Kil Lian
Pope John
Paul II nih, “Lungrual tein rianṭuantihi Khrihfabu nih kan zulhding lampi asi cang”tiah
ati. Pope John Paul II nih Khrihfabu kip lungrual in Pathian rian ṭuanṭinak hi
kumzabu 21 ahcun biatak tein a aupi i vawlei cung Khrihfabu
kipzong nih ṭanṭi in rianṭuan hi thazang pek ngai asi cang. Aruang cu ṭanṭi in
rianṭuan lo ahcun Pathian pennak hi kau awk zat in kan kauh khawh lo zia kha
aluanciami kum tampi rianṭuannak nih tampi akan cawnpiak kha theih asi cang.
Cun aluan ciami caan ah Khrihfabu pakhat le khat kar lakah dohnak le member
kawlnak hna hi Pathian fialmi rian asi lo zia kha Thiang thlarau nih tampi a
van kan fianh cang. Cu caah cun hi capar nih hin aluan ciami caan zeiruangah
dah Khrihfabu ṭhencheunak achuah ti le nihin
ah zeirian dah kutsamh in ṭuan aherh cang ti kha langhter atinhmi asi.
1.
Vulei Cung Khrihfabu Ṭhencheunak
A luanciami
kum tampi ahcun Khrihfabu pakhat le khat karlak thencheunak ruangah thahnak le
lainawn tiang arak chuak i Khrih min in pakhat le khat cu i thah arak si. Cutincun
thisen arak luang i bu khat le khat kar lakah ralnak achuak i caan saupi le kum
saupi ton biaruahnak ngeikhawh loin an rak i ṭhen hna. Roman Catholic le Orthodox
zong an rak i ṭhen, cun Roman Catholic le Protestants zong an rak i ṭhen rih
hna i Khrih min in bukhat le khat cu an rak i ral hna. Zeiruang ko ah dah
Khrihfabu ṭhencheunak le dohdalnak hi achuah hnga tihi atanglei ah zoh tuah hna
u sih.
Nawlngeih I
Cuhnak: Hlan ahcun Catholic bu chungah angan
ngaimi area pathum Rome, Constantinople le Byzantine hna hi an si i alubik
Bishop pathum hruainak cio in an mah le hmuncio ah tuanvo lak arak si. Hmunkhat
teah rian arakṭuanmi Khrihfabu cu Orthodox le Roman Catholic tiin ṭhen hnih in
an rak i ṭhen ai. Hmunkhat teah rian aṭuan komi Khrihfabu hruaitu hna (bishops)
kha zeiruang ko ah dah an i ṭhen ti kha theih awk ṭha/tlak ngai thil pakhat asi
ko. Hi kong he pehtlai in Khrihfabu ṭhencheuak kong hlathlainak atuahtu Steven
Runciman nih cun, “Khrihfabu ṭhencheunak achuahnak aruang hi Khrihfabu nih
zulhding phunglam (doctrines) dannak nak in hruaitu nawlngeih duh deuh ruangah
(authority)asi” tiah arak ti. Cun Prof. Lawrence zong nih achimmi cu, “Khrihfabu
ṭhencheunak achuah cu nawlngeih i cuh ruangah asi ko tiah” ati ve. Cu caah cun
chimkhawh asimi cu Khrihfabu ṭhencheu achuahnak aruang hi doctrine lei dannak
nakin nawlngeih i cuhnak le hruaitu dirhmun i cuh ruang tu ah asi deuh ti kha
tuanbia rel tikah theih asi.
Hruaitu
Lungruallonak: Khrihfabu ṭhencheu
achuahnak aruang pakhat asi ve mi cu hruaitu lung i khahlonak, theihthiam lonak
le lungruallonak hna hi ṭhencheunak ding caah bawmhchanhtu taktak an rak si
tikha kan hmuh fon. Hi caan ahhin Muslim le Khrihfa karlak ah dohnak arak um
lio asi i ni chuahlei (Byzantine) hruaitu Bishop nih aruahmi cu Khrihfami nih
midang va doh le va thah cu apom lo. Sihmansehlaw nitlak lei (Rome) Bishop nih
crusades tuah in muslim pawl kha doh dingin thazang achuah. Hi ruahnak pahnih
dannak ruangah hin Khrifabu ṭhencheuhnak caah athazang cahtertu asi ti kha kan
hmuh. Cu ruangah crusades lio ah Khrifami tampi an thihnak le ral an sungnak cu
lungrual in an i bawmh lo caah asi ti zong chim khawh asi. Khrihfabu nih
Pathian pennak caah rian kan tuan lai tiah khuakhan lairel lio ah lungruallo cu
sunghnak hrampi pakhat asi ve. Hika zawn ah hmuhkhawh asi mi cu lungruallo hi
satan hriamnam pakhat asi ti kha alanghter.
Doctrine Lei
Dannak:1870 kum, avoikhatnak Vatican
Council ah zumhnak le ziaza lei he pehtlai in Pope cu apalh kho lo
(infallibility) tikha rak chim asi i mah hi Orthodox le Protestants nih pom
lomi asi ve. Thiang Thlarau cu Pathian sinin arami asi tihi Orthodox Khrihfabu
nih cun an pawm nain Thiang Thlarau cu Pathian le fapa Jesuh sin in arami asi
tikha cu Orthodox Khrifabu nih a pawm ve lo. Cun van le vulei kar lakah mithi
khua (purgatory) a um i cu khua ahcun mithi hna thlarau cu aum tiah Roman
Catholic nih an pawm nain bu dang nih mah zumhning hi pawm asi lo. Cun Jesuh Nu
Mary kong he pehtlai in 1859 ah Vatican council an tuah i an thanhmi cu Virgin
Mary cu nuhrinchih sualnak(original sin) ngeilo in achuakmi asi. Cun Mary cu
vancung ah a nun buin akaimi asi tiah 1952 kum ah an thanh. Hi hna hi Orthodox
le Protestant nihcun pom asi lo. Bawipa zanriah kongah hin Roman Catholic le
Orthodox nih cun changreu le misurhang khi Pathian sinah pekchanh in thla an
cam hnu cun Jesuh Khrih thi le sa taktak ah acang (transubstantiation)tiah an
pom nain Protestants nih cun amah Jesuh nih kan caah apum khuai le athi athletmi
philhlonak catu ah hman asi i changreu le misurhang cu amah ning an si
ko(Consubstantiation) tikha ruah asi. Doctrine dannak ruangah hin Khrihfabu ṭhencheunak
zong achuak ve tikha kan hmuh.
2.
Laimi Khrihfa Ṭhencheunak
Laimi Khrihfabu
ṭhencheunak kong he pehtlai in ka van langhter dingmi hi keimah pumpak hmuh ning an si lai. Kan i ṭhenning hi zoh
tikah ka rak langhter cangmi Khrihfabu tuanbia chungah ṭhencheunak he dannak
aum tuk lem lo in ka hmuh.
Nawlngeih i
Cuhnak: Khrihfabu chungah nawlngeih i cuhnak
kong he pehtlai in ka van ṭial tikah hin ka hmuh ka tonmi chungin ka langhtermi
asi caah careltu nih kan mah le kan Khrihfabu chungah thil acangmi tete kha
mitthlam ah van suai ṭhan ahau. Khrifa biaknak arak luh ka ahcun laitlang ah
hin Tilpil Khrihfabu hi ahmasa arak phanmi asi i caan tlawmpal hnu ah bu
dangdang in ṭhencheu arak si. Senior pastor ṭuanlo ruangah, Church chairman
sikhawh lo ruangah, Secretary tuanlo ruangah, Mino president chuahlo ruang hna
ahhin Bu ṭhennak achuahpi theu. Cu lungtlinlonak ngei ruangah le nawlngei khawh
lo ruangah Khrihfabu chungah buainak va ser, midang va tukforh ti hna kha kan
hmang i khrihfabu buaibainak kha duhsah tein kan karhter i ahnu ahcun Khrihfabu
ṭhencheunak tiang achuah kha kan hmuh hna.
Khrihfabu chungah nawlngeihnak/ hmun i cuhnak ruangah ṭhencheunak kha
adonghnak ahcun achuak.
Hruaitu
Lungruallonak: Laimi
khrihfa kan sinak ah hin Pathian ram kauhnak caah or Khrihfabu thanchonak caah cawlcangh lio ah pumdang kan sibantuk
in hmuhning le ruahning tete zong kha rak i dan cio asi. Khrihfabu ṭhanchonak
caah hman si loin party or mah le mah
ṭanhnak le dirpi in kan um tikah bu chungah buaibainak kan chuahpi ṭheu. Keimah
ka ruahmi ahmanbik ti lawng i tleih in midang ruahnak zeidah alawh ti zong
tuaktan ti loin kan mah duhnak lawng kha aruatmi kan um ton. Cu tikah ruahnak
aa ṭhenmi kha an ṭhanter i adonghnak ahcun bu ṭhencheunak tiang aphan. Cu caah Laimi khrihfabu chungah hin hruaitu
lung i rual loruangah bu ṭhencheunak
tiang achuak.
Mission Rian
Fianlonak: Mission kong he petlai in capar
tampi tial le rel asi cang i atlangpi cun theih le i fian asi ko cang tiah ka
rak ruah.Sihmanhsehlaw laimi Khrihfabu cheukhat chungah acangmi thil zoh tikah
hin Pathian nih akan duhpiakmi mission kan nganh ko tikha chim khawh asi. Mi
nun thleng kho i ral asimi hmanh afuntom khotu hmual angeimi Khrih thawngṭha cu
Khrihfabu chungah phuan asi tikah ṭhencheunak ah kan hman ṭheu. Pastor pakhat
or Evangelist pakhat nih thawngṭha kan phuan tikah Khrihfabu ṭhencheunak le
lungruallonak caah thazang asi sual ahcun chimphuangtu caah ngeihchia ngai asi.
Kan thawngṭha cu muihnak ah a ceu mi si loin amuihter chintu thawngṭha asi
hnga. Khrih thawngṭha cu acak tukmi le hmual angei tukmi asi caah lung aa
ruallomi le ningcang loin aummi Khrihfabu hmanh kha ningcang tein achiah khotu
asi. Cu cu Khrihfabu chungah thawngṭha aphuangtu hna Evangelist le Pastor kan
rian or mission taktak cu asi.
Member
Kawlnak: Hramhram in member kawl aduhmi
Pathian rianṭuantu kan um tikah bu ṭhencheunak achuak ve. Zumtu cu zalawng tein
mah le pumpak biachahnak in duhnak hmun paoh ah um khawh asi. Sihmanhsehlaw
lungdai tein aum komi zumtu pakhat kha mah bu chungah luh dingin hram hram in
sawm le chim a tong ṭheu. Hi bantuk Pathian rianṭuantu nih Khrihfabu ahmuh ning
cu hi tin asi. Khrihfabu cu market bantuk in member cawknak hmun ah ahman. Cu
bantuk rianṭuannak nih cun Khrih thawngṭha cu nincang loin ahman lawng si loin
zumtu nun zong ahrawh i Khrihfabu pakhat le khat karlak ah remlonak achuahpi
hlei ah bu ṭhennak tiang aphan. Zumtu pakhat nih cheuhra cheukhat in siseh,
mission rianṭuannak caah tiah chawva apekmi cu remlonak sernak ding caah le
member cawknak caah hman asi hi Bible cawnpiak ning asi hnga maw?
Doctrine Lei
Dannak: Khrihfabu chungah doctrine lei
in dannak tete cu aum cio.Hi ruang zongah hin khrihfabu ṭhencheunak tete cu
achuak ve. Sihmanhsehlaw laimi khrifabu lakah cun doctrine ruangah i ṭhencheu
hi atlawmbik in ka hmuh caah adongnak ah van ṭial ka duhmi asi.
3.
Lungrual cu Teinak Lam
Steven Runciman
nih achimmi cu Khrihfabu ṭhencheunak ah hin hrunak, hnahchuahnak le
theithiamlonak hna nih minung thinlung chungah hmunhma alak caah asi ati. Kan
laimi Khrihfabu lak zongah hi hruhnak phung le thawngṭha he akalhmi rianṭuan hi
ngol cang hna u sih law kan pa John Paul II nih achim bang, kuttleih in kan
member karhnak ding caah si loin Bawipa ram kauhnak ca tu ah riantuanṭi hi
nihin Khrihfabu hna nih kan kalnak ding lampi asi cang tikha i nunpi caan asi
cang.IKor. 1: 13 chung kan zoh tikah Paul nih lung aa ruallomi Korin Khrihfabu
kha biatak tein asik hna i zeicah dah Jesuh Khrih cu nan icheu tiah ati hna.
Paul nih hin lungrual lo hi aṭih tuk hringhran, zeicahtiah lungrual lo le hawikomhnak
ngeihduhlo hi satan hriamnam asi kha arak theih caah fak taktak in asik hna. Doctrine
kong tete ah dannak um hmansehlaw kan i hawikomhnak khamtu dingah Pathian akan
serpiakmi an si lo i Pathian lei kan kalnak ah lam tamdeuh kan ngeihnak ah akan
serpiak asi deuh. Kan mah laimi Khrihfabu, pastor, evangelist, le hruaitu kan
kar lakah hin thawngṭha nih aduhlo mi remlonak, hnachuahnak, theihthiamlonak,
hruhnak phung hna hi ngol cang hna u sih. Thawngṭha nih akan duhpiakmi pakhat
le khat i hawikomhnak le lungrual tein riantuanṭinak ngeih buin thil ṭhalo
satan riantuannak cu lungkhat tein dohṭi hna u sih.
------------------------------
Thomas Bawi
Kil Lian
University
of Geneva(Bossey)
Switzerland
No comments:
Post a Comment
Your Comments are Welcome!!!