Ka Pa Pumkhat Kan Si Bantuk In...


Ka Pa Pumkhat Kan Si Bantuk in…
John 18:22

Caṭialtu: Pastor. Thomas Bawi Kil Lian

Pope John Paul II nih, “Lungrual tein rianṭuantihi Khrihfabu nih kan zulhding lampi asi cang”tiah ati. Pope John Paul II nih Khrihfabu kip lungrual in Pathian rian ṭuanṭinak hi kumzabu 21 ahcun biatak tein a aupi i vawlei cung Khrihfabu kipzong nih ṭanṭi in rianṭuan hi thazang pek ngai asi cang. Aruang cu ṭanṭi in rianṭuan lo ahcun Pathian pennak hi kau awk zat in kan kauh khawh lo zia kha aluanciami kum tampi rianṭuannak nih tampi akan cawnpiak kha theih asi cang. Cun aluan ciami caan ah Khrihfabu pakhat le khat kar lakah dohnak le member kawlnak hna hi Pathian fialmi rian asi lo zia kha Thiang thlarau nih tampi a van kan fianh cang. Cu caah cun hi capar nih hin aluan ciami caan zeiruangah dah Khrihfabu ṭhencheunak  achuah ti le nihin ah zeirian dah kutsamh in ṭuan aherh cang ti kha langhter atinhmi asi.


1.     Vulei Cung Khrihfabu Ṭhencheunak

A luanciami kum tampi ahcun Khrihfabu pakhat le khat karlak thencheunak ruangah thahnak le lainawn tiang arak chuak i Khrih min in pakhat le khat cu i thah arak si. Cutincun thisen arak luang i bu khat le khat kar lakah ralnak achuak i caan saupi le kum saupi ton biaruahnak ngeikhawh loin an rak i ṭhen hna. Roman Catholic le Orthodox zong an rak i ṭhen, cun Roman Catholic le Protestants zong an rak i ṭhen rih hna i Khrih min in bukhat le khat cu an rak i ral hna. Zeiruang ko ah dah Khrihfabu ṭhencheunak le dohdalnak hi achuah hnga tihi atanglei ah zoh tuah hna u sih.

Nawlngeih I Cuhnak: Hlan ahcun Catholic bu chungah angan ngaimi area pathum Rome, Constantinople le Byzantine hna hi an si i alubik Bishop pathum hruainak cio in an mah le hmuncio ah tuanvo lak arak si. Hmunkhat teah rian arakṭuanmi Khrihfabu cu Orthodox le Roman Catholic tiin ṭhen hnih in an rak i ṭhen ai. Hmunkhat teah rian aṭuan komi Khrihfabu hruaitu hna (bishops) kha zeiruang ko ah dah an i ṭhen ti kha theih awk ṭha/tlak ngai thil pakhat asi ko. Hi kong he pehtlai in Khrihfabu ṭhencheuak kong hlathlainak atuahtu Steven Runciman nih cun, “Khrihfabu ṭhencheunak achuahnak aruang hi Khrihfabu nih zulhding phunglam (doctrines) dannak nak in hruaitu nawlngeih duh deuh ruangah (authority)asi” tiah arak ti. Cun Prof. Lawrence zong nih achimmi cu, “Khrihfabu ṭhencheunak achuah cu nawlngeih i cuh ruangah asi ko tiah” ati ve. Cu caah cun chimkhawh asimi cu Khrihfabu ṭhencheu achuahnak aruang hi doctrine lei dannak nakin nawlngeih i cuhnak le hruaitu dirhmun i cuh ruang tu ah asi deuh ti kha tuanbia rel tikah theih asi.

Hruaitu Lungruallonak: Khrihfabu ṭhencheu achuahnak aruang pakhat asi ve mi cu hruaitu lung i khahlonak, theihthiam lonak le lungruallonak hna hi ṭhencheunak ding caah bawmhchanhtu taktak an rak si tikha kan hmuh fon. Hi caan ahhin Muslim le Khrihfa karlak ah dohnak arak um lio asi i ni chuahlei (Byzantine) hruaitu Bishop nih aruahmi cu Khrihfami nih midang va doh le va thah cu apom lo. Sihmansehlaw nitlak lei (Rome) Bishop nih crusades tuah in muslim pawl kha doh dingin thazang achuah. Hi ruahnak pahnih dannak ruangah hin Khrifabu ṭhencheuhnak caah athazang cahtertu asi ti kha kan hmuh. Cu ruangah crusades lio ah Khrifami tampi an thihnak le ral an sungnak cu lungrual in an i bawmh lo caah asi ti zong chim khawh asi. Khrihfabu nih Pathian pennak caah rian kan tuan lai tiah khuakhan lairel lio ah lungruallo cu sunghnak hrampi pakhat asi ve. Hika zawn ah hmuhkhawh asi mi cu lungruallo hi satan hriamnam pakhat asi ti kha alanghter.

Doctrine Lei Dannak:1870 kum, avoikhatnak Vatican Council ah zumhnak le ziaza lei he pehtlai in Pope cu apalh kho lo (infallibility) tikha rak chim asi i mah hi Orthodox le Protestants nih pom lomi asi ve. Thiang Thlarau cu Pathian sinin arami asi tihi Orthodox Khrihfabu nih cun an pawm nain Thiang Thlarau cu Pathian le fapa Jesuh sin in arami asi tikha cu Orthodox Khrifabu nih a pawm ve lo. Cun van le vulei kar lakah mithi khua (purgatory) a um i cu khua ahcun mithi hna thlarau cu aum tiah Roman Catholic nih an pawm nain bu dang nih mah zumhning hi pawm asi lo. Cun Jesuh Nu Mary kong he pehtlai in 1859 ah Vatican council an tuah i an thanhmi cu Virgin Mary cu nuhrinchih sualnak(original sin) ngeilo in achuakmi asi. Cun Mary cu vancung ah a nun buin akaimi asi tiah 1952 kum ah an thanh. Hi hna hi Orthodox le Protestant nihcun pom asi lo. Bawipa zanriah kongah hin Roman Catholic le Orthodox nih cun changreu le misurhang khi Pathian sinah pekchanh in thla an cam hnu cun Jesuh Khrih thi le sa taktak ah acang (transubstantiation)tiah an pom nain Protestants nih cun amah Jesuh nih kan caah apum khuai le athi athletmi philhlonak catu ah hman asi i changreu le misurhang cu amah ning an si ko(Consubstantiation) tikha ruah asi. Doctrine dannak ruangah hin Khrihfabu ṭhencheunak zong achuak ve tikha kan hmuh.

2.     Laimi Khrihfa Ṭhencheunak

Laimi Khrihfabu ṭhencheunak kong he pehtlai in ka van langhter dingmi hi keimah pumpak  hmuh ning an si lai. Kan i ṭhenning hi zoh tikah ka rak langhter cangmi Khrihfabu tuanbia chungah ṭhencheunak he dannak aum tuk lem lo in ka hmuh. 

Nawlngeih i Cuhnak: Khrihfabu chungah nawlngeih i cuhnak kong he pehtlai in ka van ṭial tikah hin ka hmuh ka tonmi chungin ka langhtermi asi caah careltu nih kan mah le kan Khrihfabu chungah thil acangmi tete kha mitthlam ah van suai ṭhan ahau. Khrifa biaknak arak luh ka ahcun laitlang ah hin Tilpil Khrihfabu hi ahmasa arak phanmi asi i caan tlawmpal hnu ah bu dangdang in ṭhencheu arak si. Senior pastor ṭuanlo ruangah, Church chairman sikhawh lo ruangah, Secretary tuanlo ruangah, Mino president chuahlo ruang hna ahhin Bu ṭhennak achuahpi theu. Cu lungtlinlonak ngei ruangah le nawlngei khawh lo ruangah Khrihfabu chungah buainak va ser, midang va tukforh ti hna kha kan hmang i khrihfabu buaibainak kha duhsah tein kan karhter i ahnu ahcun Khrihfabu ṭhencheunak tiang achuah kha kan hmuh hna.  Khrihfabu chungah nawlngeihnak/ hmun i cuhnak ruangah ṭhencheunak kha adonghnak ahcun achuak.

Hruaitu Lungruallonak: Laimi khrihfa kan sinak ah hin Pathian ram kauhnak caah or Khrihfabu thanchonak caah cawlcangh lio ah pumdang kan sibantuk in hmuhning le ruahning tete zong kha rak i dan cio asi. Khrihfabu ṭhanchonak caah hman si loin party or mah le mah ṭanhnak le dirpi in kan um tikah bu chungah buaibainak kan chuahpi ṭheu. Keimah ka ruahmi ahmanbik ti lawng i tleih in midang ruahnak zeidah alawh ti zong tuaktan ti loin kan mah duhnak lawng kha aruatmi kan um ton. Cu tikah ruahnak aa ṭhenmi kha an ṭhanter i adonghnak ahcun bu ṭhencheunak tiang aphan.  Cu caah Laimi khrihfabu chungah hin hruaitu lung i rual loruangah  bu ṭhencheunak tiang achuak.

Mission Rian Fianlonak: Mission kong he petlai in capar tampi tial le rel asi cang i atlangpi cun theih le i fian asi ko cang tiah ka rak ruah.Sihmanhsehlaw laimi Khrihfabu cheukhat chungah acangmi thil zoh tikah hin Pathian nih akan duhpiakmi mission kan nganh ko tikha chim khawh asi. Mi nun thleng kho i ral asimi hmanh afuntom khotu hmual angeimi Khrih thawngṭha cu Khrihfabu chungah phuan asi tikah ṭhencheunak ah kan hman ṭheu. Pastor pakhat or Evangelist pakhat nih thawngṭha kan phuan tikah Khrihfabu ṭhencheunak le lungruallonak caah thazang asi sual ahcun chimphuangtu caah ngeihchia ngai asi. Kan thawngṭha cu muihnak ah a ceu mi si loin amuihter chintu thawngṭha asi hnga. Khrih thawngṭha cu acak tukmi le hmual angei tukmi asi caah lung aa ruallomi le ningcang loin aummi Khrihfabu hmanh kha ningcang tein achiah khotu asi. Cu cu Khrihfabu chungah thawngṭha aphuangtu hna Evangelist le Pastor kan rian or mission taktak cu asi.

Member Kawlnak: Hramhram in member kawl aduhmi Pathian rianṭuantu kan um tikah bu ṭhencheunak achuak ve. Zumtu cu zalawng tein mah le pumpak biachahnak in duhnak hmun paoh ah um khawh asi. Sihmanhsehlaw lungdai tein aum komi zumtu pakhat kha mah bu chungah luh dingin hram hram in sawm le chim a tong ṭheu. Hi bantuk Pathian rianṭuantu nih Khrihfabu ahmuh ning cu hi tin asi. Khrihfabu cu market bantuk in member cawknak hmun ah ahman. Cu bantuk rianṭuannak nih cun Khrih thawngṭha cu nincang loin ahman lawng si loin zumtu nun zong ahrawh i Khrihfabu pakhat le khat karlak ah remlonak achuahpi hlei ah bu ṭhennak tiang aphan. Zumtu pakhat nih cheuhra cheukhat in siseh, mission rianṭuannak caah tiah chawva apekmi cu remlonak sernak ding caah le member cawknak caah hman asi hi Bible cawnpiak ning asi hnga maw?

Doctrine Lei Dannak: Khrihfabu chungah doctrine lei in dannak tete cu aum cio.Hi ruang zongah hin khrihfabu ṭhencheunak tete cu achuak ve. Sihmanhsehlaw laimi khrifabu lakah cun doctrine ruangah i ṭhencheu hi atlawmbik in ka hmuh caah adongnak ah van ṭial ka duhmi asi.

3.     Lungrual cu Teinak Lam

Steven Runciman nih achimmi cu Khrihfabu ṭhencheunak ah hin hrunak, hnahchuahnak le theithiamlonak hna nih minung thinlung chungah hmunhma alak caah asi ati. Kan laimi Khrihfabu lak zongah hi hruhnak phung le thawngṭha he akalhmi rianṭuan hi ngol cang hna u sih law kan pa John Paul II nih achim bang, kuttleih in kan member karhnak ding caah si loin Bawipa ram kauhnak ca tu ah riantuanṭi hi nihin Khrihfabu hna nih kan kalnak ding lampi asi cang tikha i nunpi caan asi cang.IKor. 1: 13 chung kan zoh tikah Paul nih lung aa ruallomi Korin Khrihfabu kha biatak tein asik hna i zeicah dah Jesuh Khrih cu nan icheu tiah ati hna. Paul nih hin lungrual lo hi aṭih tuk hringhran, zeicahtiah lungrual lo le hawikomhnak ngeihduhlo hi satan hriamnam asi kha arak theih caah fak taktak in asik hna. Doctrine kong tete ah dannak um hmansehlaw kan i hawikomhnak khamtu dingah Pathian akan serpiakmi an si lo i Pathian lei kan kalnak ah lam tamdeuh kan ngeihnak ah akan serpiak asi deuh. Kan mah laimi Khrihfabu, pastor, evangelist, le hruaitu kan kar lakah hin thawngṭha nih aduhlo mi remlonak, hnachuahnak, theihthiamlonak, hruhnak phung hna hi ngol cang hna u sih. Thawngṭha nih akan duhpiakmi pakhat le khat i hawikomhnak le lungrual tein riantuanṭinak ngeih buin thil ṭhalo satan riantuannak cu lungkhat tein dohṭi hna u sih.
------------------------------ 
Thomas Bawi Kil Lian
University of Geneva(Bossey)
Switzerland

No comments:

Post a Comment

Your Comments are Welcome!!!